Open Source Content Management

يكي از عوامل بسيار مهم در سلامتي و رشد نوزد تغذيه با شير مادر است . تغذيه با شير مادر يك امر طبيعي و غير قابل جايگزين است كه سلامت و رشد كودك راتأمين مي‌كند . تحقيقات گستردة علمي نشان مي‌دهد كه رشد هوشي و جسمي انسان با كميت و كيفيت تغذيه در دوران قبل و بعد از تولد و نيز در جريان تغذيه با شير مادر ارتباط مستقيم دارد.

وَاٌلْوَالِدَاتُ يًرْضِعْنَ أَوْلَادَهًنَّ حَوْلَيْنِ كامِلَيْن … [1]

و مادران بايستي كه دوسال كامل فرزندان خود را شير دهند… .

And the mothers should suckle their children for two whole years

(The Cow / 233)

يكي از عوامل بسيار مهم در سلامتي و رشد نوزد تغذيه با شير مادر است . تغذيه با شير مادر يك امر طبيعي و غير قابل جايگزين است كه سلامت و رشد كودك راتأمين مي‌كند . تحقيقات گستردة علمي نشان مي‌دهد كه رشد هوشي و جسمي انسان با كميت و كيفيت تغذيه در دوران قبل و بعد از تولد و نيز در جريان تغذيه با شير مادر ارتباط مستقيم دارد.

سريع‌ترين مرحلة رشد بعد از تولد،‌دوران شيرخوارگي است. تغذية شيرخواران وكودكان تفاوت‌هاي زيادي با تغذيه بزرگسالان دارد و نيازهاي غذايي آنان بايد بر اساس منحني رشد تنظيم شود . نيازهاي غذايي كودكان در سنين مختلف متفاوت است، لذا نوع غذاهايي كه تأمين كنندة اين نيازها هستند بايد هماهنگ با رشد و تكامل طبيعي جسماني و گروه سني آنها باشد .

بهترين نشانة سلامت، رشد و تكامل مطلوب كودك است . تركيب شير مادر كاملاً منطبق با نيازهاي شير خوار است و بدين لحاظ مناسب‌ترين رشد را براي كودكان تأمين مي‌كند. از آنجا كه هديه‌اي ارزنده‌تر از شير مادر براي شيرخوار وجود ندارد، به طور قطع مادران از اهداي آن به طفل خود دريغ نخواهند كرد.

تأكيد قرآن كريم و احاديث بر تغذيه با شير مادر و فوايد بي‌شمار آن يكي ديگر از دلايل اعجاز اين كتاب آسماني است. چرا كه پيشرفت علم اين را به اثبات رسانده است كه بهترين غذا براي نوزاد شير مادر است . بنابراين ابتدا ضرورت و فوايد شير دهي را از نظر آيات كريمة‌قرآن و ديدگاه معصومين (عليه السلام ) بحث كرده وسپس نظر علم امروز را هم مي‌بينيم .

1 ـ و مادران بايستي دو سال كامل فرزندان خود را شير دهند، (اين ) براي كسي است كه بخواهد دوران شيرخوارگي را تكميل كند و به عهده صاحب فرزند (يعني پدر) است كه خوراك و لباس مادر را به حد متفارف بدهد، هيچ كس را تكليف جز به اندازه طاقت نكنند، نبايد مادر در نگهباني فرزند به زيان و زحمت افتد و نه پدر بيش از حد متفارف براي كودك متضرر شود و اگر كودك را پدر نبود وارث بايد در نگهباني او به متعارف قيام كند ( كه ضرر به طفل نرسانند) و هر گاه زن و شوهر به رضايت خاطر هم و مصلحت ديد يكديگر (به طلاق جدائي اختيار كنند) طلاق هر دو را رواست آنگاه اگر خواهند كه مادران فرزندان را شير دهند آن هم روا باشد در صورتيكه مادر را حقوقي متعارف بدهيد و از خدا بترسيد و بدانيد كه خدا از كردار شما آگاهست. (1).

نكات علمي بسيار جالبي در همين يك آيه نهفته است كه ما از نظر بهداشت مادر و كودك هر يك را شرح مي‌دهيم .

الف ـ مدت شير دادان نوزاد براي كسي كه بخواهد دوران شيرخوارگي را به طور كامل انجام دهد ،‌دو سال كامل است و اين خود يك قانون پذيرفته شده از سوي مجامع بهداشتي، خصوصاً متخصّصين امرسلامت مادران و كودكان مي‌باشد .

ب ـ حق شيردادان در دو سال شيرخوارگي مخصوص مادر است و اوست كه مي‌تواند در اين مدت، فرزند خود را شير دهد و از او نگهداري كند. چرا كه اختصاص حق حضانت و نگهداري و شيردادان به طفل يك نوع حق دو جانبه است كه هم براي رعايت حال فرزند و هم رعايت حال مادر است . زيرا يكي از نيازهاي بسيار مهم انسان‌ها ، نياز به مهر و محبت و علاقه و دوستي است كه خداوند متعال اين علاقه را ميان مادر و فرزند نيز ايجاد كرده تا موجب پيوند و همبستگي بيشتر آنان گردد. البته در مواردي مي‌توان نگاهداري و شيردادن كودك را به داية‌مناسبي واگذار كرد تا كمكي براي مادر باشد.

ح ـ هزينه زندگي مادر از نظر غذا و لباس حتي در صورتي كه طلاق بگيرد، در دوران شيردادن كودك را به داية مناسبي واگذار كرد تا كمكي براي مادر باشد.

ج ـ هزينه زندگي مادر از نظر غذا و لباس حتي در صورتي كه طلاق بگيرد،در دوران شير دادن به عهدة پدر نوزاد است تا مادر با خاطري آسوده بتواند فرزند خود را شير دهد. از نظر علمي نيز اين نكته بسيار حايز اهميت است و آرامش مادر در هنگام شير دادن بسيار ضروري و لازم است. چرا كه مؤثرترين دليل كاهش و يا قطع شير از پستان مادر، ‌نگراني و غمگيني است و جالب ‌تر از همه اينكه رضايتبخش ترين محرك براي ترشح شير از پستان مادر،‌تخليه منظم و كامل پستانها است .

2 ـ « و ما به هر انساني سفارش كرديم كه در حق پدر و مادر نيكي كن خصوص مادر كه چون بار حمل فرزند برداشته تا مدت دو سال كه طفل را از شير باز گرفته هر روز بر رنج و ناتوانيش بيفزوده بسيار نيكي و سپاسگزاري كن و نخست شكر من كه خالق و منعمم و آنگاه شكر پدر و مادر بجاي آور كه بازگشت خلق بسوي من خواهد بود. (1)

مراقبت و تغذيه مادران در دوران بارداري از اهميت ويژه‌اي برخوردار است چرا كه تغذية ناكافي در دوران بارداري مي‌تواند منجر به تولد نوزاد نارس و كم وزن گردد.

مادران در دوران بارداري گرفتار ضعف و سستي مي‌شوند، چرا كه شيرة جان خود را به پرورش جنين اختصاص داده و بهترين مواد حياتي وجود خويش را به او تقديم مي‌كنند. به همين دليل مادران در دوران بارداري گرفتار كمبود انواع ويتامين‌ها و املاح مي‌شوند كه در صورت عدم جبران اين كمبودها،ناراحتي‌هايي براي خود و جنينشان به وجود مي‌آيد. اين مطلب در مورد دوران شيرخوارگي ) بزرگترين فداكاري را هم از نظر روحي و عاطفي و هم از نظر جسمي در مورد فرزندش انجام مي‌دهد.

لازم به ذكر است ( همانطور كه در قسمت قبل هم بدان اشاره شد ) دو سال كامل شير دادن براي كسي است كه بخواهد دوران شيرخواري را به طور كامل به انجام برساند، ‌هر چند ممكن است گاهي اين مدت كاهش يابد . يعني مادران حق دارند با توجه به وضع نوزادان و رعايت سلامت آنها واز همه مهمتر زير نظر پزشك متخصص ، اين مدت را تقليل دهند كه در قسمت بعدي اين موضوع روشن‌تر مي‌شود.

3 ـ و ما انسان را به احسان در حق پدر و مادر سفارش كرديم (ياد كند كه ) مادر (نه ماه چگونه ) با رنج و زحمت بار حمل كشيد و باز با درد و مشقت وضع حمل نمود و سي ماه تمام حمل و شيرخوارگي بود تا وقتي كه طفل به حد رشد رسيد آدمي چهل ساله گشت ( و عقل و كمال يافت ) آنگاه سزد كه عرض كند خدايا مرا بر نعمتي كه به من و پدر و مادر من عطا فرمودي شكر بياموز و به كار شايسته‌اي كه رضا و خشنودي تو در آن است موفق دار و فرزندان مرا صالح گردان . بارالها من به درگاه تو به دعا باز آمدم و از تسليمان فرمان تو شدم.

آنچه كه در اين ايه مورد بحث است، اشاره به « وَ حَمْلُهٌ وَ فِصَالُه ثَلَثُونَ شَهراً » مي‌باشد . آيا ممكن است دوران حمل و شيرخوارگي سي

ماه باشد؟

فقها و مفسران با الهام از روايات اسلامي در پاسخ گفته‌اند ،‌حداقل دوران حمل شش ماه و حداكثر دوران مفيد شيردهي بيست و چهار ماه است . حتي از پزشكان پيشين همچون جالينوس و ابن سينا نقل شده كه خود شاهد چنين امري بوده‌اند كه فرزندي بعد از شش ماه به دنيا آمده است . ضمناً از اين تعبير قرآني مي‌توان استفاده كرد كه هر قدر از مقدار حمل كم شود بايد بر مقدار دوران شيرخوارگي افزود، به گونه‌اي كه مجموعاً سي ماه تمام را شامل گردد. يعني هر گاه دوران بارداري زن نه ماه باشد، بايد بيست و چهار ماه شير دهد. قانون طبيعي نيز همين را ايجاد مي‌كند. چرا كه كمبودهاي دوران حمل در دوران شيرخواري بايد جبران گردد.

4 ـ‌ « حرام شد براي شما ازداوج با مادر و دختر و خواهر و عمه و خاله و دختر برادر و دختر خواهر و مادران رضاعي و خواهرران رضاعي[2] و مادر زن و دختران زن كه در دامن شما تربيت شده‌اند اگر با زن مباشرت كرده باشيد و اگر دخول با زن نكرده (طلاق دهيد ) باكي نيست كه (با دختران او) ازدواج كنيد و نيز حرام شد زن فرزند صلبي (نه زن پسر خوانده شما) و نيز حرام شد جمع ميان دو خواهر مگر آنچه پيش از نزول اين حكم كرده‌اند كه خدااز آن درگذشت. زيرا خداوند در حق بندگان بخشنده و مهربان است.

اين آية شريفه منشاء صدور احكامي است كه خويشاوندي بر مبناي تغذيه مستقيم كودك از پستان زن شيرده را بيان مي‌كند.

بر اساس آنچه كه از رهنمودهاي اسلامي استنباط مي‌شود، وقتي رضاع تحقق يافت ، يعني طفلي در دورة شيرخواري به مقدار كافي وبا شرايط مربوط، با مكيدن از پستان زني ( كه ترشح شير در پستان او به دنبال يك زايمان از حاملگي مشروع صورت گرفته ) شير خورد، در اين شير خوردن يك نوع پيوند خويشاوندي ميان شيرخوار و شيردهنده شكل مي‌گيرد. در اين ارتباط دوجانبه ميان كودك و بانوي شيرده متقابلاً صفات و ويژگي‌هايي از بانوي شيرده به كودك شيرخوار انتقال پيدا مي‌كند، به نوعي كه اين ويژگي‌ها منحصراً به بانوي شيرده مربوط نمي‌شود ، بلكه به همسر و فرزند بانوي شيرده نيز مربوط مي‌گردد.

حتي نوع حالات مادر هنگام شيردادن نيز بر كودك اثر مي‌گذارد . به همين جهت در دستورات بهداشتي اسلام به وضو داشتن مادران هنگام شيردادن به كودكانشان تأكيد شده است.

پيامبر اسلام عليه السلام مي فرمايند:

الرِّضاعُ يُغَيِّرُ اطّباع ؛

رضاع، طبايع آدمي را دگرگون مي سازد.

شايد تاكنون واژة وراثت رضاعي را شنيده باشيد. اين بخش از دانش با شكلي از وراثت، غير از كروموزوم ‌هاي جنسي ارتباط دارد و صفات اخلاقي و رفتاري انسان را هم شامل مي‌شود.

اگر بخواهيم در بحث ژنتيك و وراثت وارد شويم نكات علمي فراوان ديگري نيز در همين آية شريفه[3] نهفته است . چرا كه در اين آيه ازدواج با محارم حرام شمرده شده است كه اين خود بحث مفصلي را مي‌طلبد.

از دلايل تحريم ازدواج با محارم در اسلام مي‌توان به مسايل ژنتيكي و بيمار‌هاي ارثي و همچنين مسايل روحي و رواني آن اشاره كرد.

5 ـ‌ باز آنها (زنان مطلقه ) را در همان منزل خويش كه ميسر شماست بنشانيد و به ايشان آزار و زيان نرسانيد تا در مضيقه و رنج درافكنيد و به زنان مطلقه اگر حامله باشند تا وقت وضع حمل نفقه دهيد،‌آنگاه اگر فرزند شما را شير دهند اجرتشان را با قرداد متعارف بين خود بپردازيد و اگر باهم سخت‌گيري كنيد (مادر صرف نظر كند) تا ديگري را براي شير دادن طلبيد.

اين آيه شريفه به حقوق زنان به هنگام جدايي از شوهر شان اشاره مي‌كند. يعني ضرورت تأمين مسكن زنان مطلقه و عدم ايجاد دشواري براي آنان و نيز تأمين نفقة آنان در صورت بارداري تا وضع حمل نبايد ناديده گرفته شود. از همه مهمتر اينكه اگر مادر بخواهد از حق طبيعي خود براي شير دادنه به طفلش استفاده كند در اين صورت پدر مكلف است كه هزينة آن را تأمين كند ولي اگر پرداخت هزينة مورد اشاره، خارج از حد متعارف و مايه دشواري باشد، در اين صورت براي كودك داية ديگري انتخاب خواهد شد.

در واقع همانگونه كه كودك در زندگي جنيني پيوستگي كامل با مادر دارد و تغذيه تنفس سلولي و رشد و همچنين تبادلات او با محيط خارج همه توسط مادر تأمين و يا انجام مي‌شود.

دوران پس از وضع حمل تا پايان شيرخوارگي نيز با يك وابستگي عميق كودك به مادر همراه است ، به نحوي كه مي‌توان آغوش پر از مهر و عطوفت مادر پس از تولد را به رحم ، دهان كودك را به بند ناف و پستان مادر را به جفت تشبيه كرد . چرا كه همين جفت (Placenta) است كه در دوران بارداري، مادر و جنين را به هم مرتبط ساخته و در تبادلات جنين و مادر شركت مي‌كند.

بند ناف (Umblical Cord) هم در دوران زندگي داخل رحمي، ارتباط بين جفت و رويان را تشكيل مي‌دهد و وظيفة رحم هم كه مشخص است.

از اين روست كه برخي واجبات الهي مانند روزه گرفتن در ماه مبارك رمضان كه ممكن است با كاهش حجم شير و ناكافي شدن تغذية كودك همراه گردد، در برابر مادر شيرده به آساني انعطاف نشان مي‌دهد و به مادران شيرده اجازه داده شده از اين امر چشم بپوشند و در بعد از دوران شير دهي قضاي آن را بجاي آورند و يا به هنگام ضرورت انجام حدود و تعزيرات شرعي براي مادراني كه با عصيان و نافرماني سزاوار اينگونه تنبيهات شده‌اند، در صورتي كه مادر شيرده باشد اجراي حكم الهي به زماني ديگر موكول مي‌گردد تاا در كار بسيار مهم تغذيه كودك از شير مادر خللي حاصل نگردد و اين خود از دلايل اهميت ويژة دوران شيرخوارگي مي‌باشد . چرا كه سريع‌ترين دوران رشد انسان پس از تولد در همين دوران است و كوتاهي در امر تغذية شيرخوار سبب صدمات جبران ناپذيري مي‌شود.

6 ـ و به مادر موسي وحي كرديم كه طفلت را شيرده و چون از آسيب فرعونيان بر او ترسان شوي به دريا افكن و ديگر بر او هرگز مترس و محزون مباش كه ما او را به تو بارآورديم و هم از پيغمبران مرسلش گردانيم.[4]

همچنين خداوند مي‌فرمايد:

ما شير هر دايه را بر او حرام كرديم و آل فرعون با محبت قلبي كه به او داشتند در پي دايه‌اي كه پستانش را طفل بگيرد برآمدند. خواهر موسي گفت: آيا مايليد كه من شما را بر خانواده كه دايه و پرستار اين طفل شوند و در كمال محبت و مهرباني تربيت كنند راهنمايي كنم؟[5]

توجهي كه خداوند متعال به مسئلة تغذية حضرت موسي عليه السلام با شير مادر خود فرموده است، واقعاً در خور انديشيدن و پيام گرفتن است . چرا كه اراده خدا بر اين قرار گرفته كه موسي عليه السلام در خانه فرعون رشد كند، اما فقط از پستان مادر خود شير بخورد .

لذا خداوند ابتدا به مادر حضرت موسي عليه السلام دستور مي‌دهد كه شخصاً و به ميزان كافي به طفل خود شير دهد و سپس او را در صندوقچه‌اي قرار دهد . از طرفي به وي مژده مي‌دهد كه نگران طفل خود نباشد و مي‌بينيم هنگامي كه خانواده فرعون،‌موسي عليه السلام را از آب گرفتند و فرعون را راضي بر زنده گذاشتن او كردند، مسئلة شيردادن اين طفل پيش روي آنان قرار مي‌گيرد و به امر خداوند متعال كودك از گرفتن پستانهاي ديگر به جز پستان مادر خود سرباز مي‌زند و بالاخره به بهترين وجه از شير مادر خود بهره‌مند مي‌گردد.

در آغاز دعاي پرمحتوا و شريف « عرفة حضرت ابا عبدالله عليه السلام » چنين مي خوانيم:

وَ حَفِظْتَني في الٌمهْدِ طِفْلاً صَبيّيّاً وَ رَزَقْتَني مِنَ الْغِذاءِ لَبَناً مَرِيَّا وَ عَطَفْتَ عَليَّ قُلُوبَ الْحَواظِنِ وَ كَفَّلْتَنِي الْاُمَّهاتِ الرَّواحِمَ ؛

و در آن هنگام كه كودكي خردسال در گهواره بودم، از حوادث حفظ كردي و مرا از شير شيرين و گوارا تغذيه نمودي و دلهاي پرستاران را به جانب من معطوف داشتي و با محبت مادران به من گرمي و فروغ بخشيدي.

بنا به تحقيق روانشناسان،‌انگيزة مادري يكي از مهمترين و نيرومندترين انگيزه‌ها است كه در انسان به شكلهاي گوناگون بروز مي‌كند و بستگي به فرهنگ و راه و رسم هر جامعه‌اي دارد . حكمت و مصلحت خداوند متعال چنين است كه در سرشت مادر انگيزه‌اي فطري به وجود آورد كه او را براي انجام رسالت مهم خويش آماده كند . چون مادر سختي و مشقت دوران بارداري و زايمان را از روي ميل و رغبت خود تحمل مي‌كند و پس از تولد فرزند نيز وظيفة شيردادن ونگهداري و مهرباني نسبت به او را انجام دهد.

قرآن كريم عواطف مادر و عشق و دلسوزي‌اش نسبت به فرزندان و ترس و اندوهش را به هنگام دوري از آنها و شادي‌اش را به هنگام نزديكي آنان بيان مي‌كند كه توصيف بسيار زيباي آن در جريان داستان حضرت موسي عليه السلام آمده است :

صبحگاه مادر موسي دلش ( از هر چيز جز ياد موسي ) فارغ بود و به حدي غم و اندوه، قلبش را فرا گرفته بود كه اگر ما، دلش را محكم و پا برجاي نگه نمي داشتيم تا ايمانش برقرار بماند، نزديك بود كه راز درونش را آشكار كند ( به نام طفلش موسي فرياد برآورد).[6]

يعني دل مادر حضرت موسي عليه السلام از هر انديشه‌اي دربارة هر چيزي به جز فرزندش كاملاً خالي شد و اگر خداوند متعال قلبش را محكم نمي‌كرد و آرامش و اطمينان را در جانش جايگزين نمي‌فرمود،‌ از كثرت ترس و اندوهي كه در اثر فراق فرزندش به او دست داده بود،‌رازش آشكار مي‌شد . اما وقتي پسرش به او بازگردانده شد،‌اندوه از دلش رخت بربست و خوشبختي دوباره به او روي آورد.[7]

حال با تفصيلي كه گذشت، مي‌خواهيم بدانيم ارتباط ميان انگيزه مادري و ترشح شير چيست؟

علاقه‌مندي مادر به غذا دادن ، نگهداري،‌مواظبت، غمخواري و دوست داشتن فرزند را انگيزه مادري گويند كه اين دوست داشتن فرزند بر اثر ترشح هورموني به نام پرولاكتين (prolactin) به وجود مي‌آيد كه خداوند متعال آن را در بخش جلويي هيپوفيز (Hypophysis) قرار داده است.[8]

هيپوفيز از نظر لغوي به معناي جوانه زير مغزي است . اين غده كه فرمانده و سرپرست غدد مترشحة داخلي بدن است، به اندازه يك نخود(1×5/1× 5/0 سانتي‌متر) و به وزن تقريبي 500 ميلي گرم مي‌باشد. البته در زناني كه چند كودك زائيده‌اند ممكن است وزن آن به 5/1 گرم هم برسد و اين به دليل افزايش حجم اين غده در دوران بارداري است . اين عده داراي دو بخش جلويي و عقبي است كه هر يك هورمون‌هاي مختلفي را ترشح مي‌كنند .

پرولاكتين يكي از هورمون‌هاي بخش جلويي اين غده است كه منشأ علاقه‌مندي مادر به فرزند و تحمل رنج و مشقت دوران بارداري است . به طوري كه اگر اين هورمون را به مرد هم تزريق كنند در او انگيزه مادري ايجاد مي‌شود.

شايد بارها قول معروف حضرت رسول اكرم عليه السلام كه مي‌فرمايند:

براي كودك هيچ شيري بهتر از شير مادر نيست.

شنيده باشيد. تأكيدي كه در اين حديث نبوي بر تغذيه از شير مادر شده است خود مطلبي بسيار آموزنده است.

اهميت دوران حمل و شيردهي از نظر اسلام آنقدر زياد است كه حضرت امام جعفر صادق عليه السلام مي‌فرمايند:

زن در دوران بارداري وز ايمان و شيردادن اجر مجاهد در راه خدا را دارد و اگر در اين ميان بميرد براي او اجر شهيد است » و باز در جاي ديگر از همان حضرت نقل شده كه: « وقتي زني باردار شد در ثواب مانند سرباز روزه‌داري است كه جان و مال بر كف در راه خدا جانبازي مي‌كند. وقتي زايمان كرد اجر او آن چنان زياد است كه به حساب نمي‌آيد و هنگامي كه كودك را شير مي دهد هر مرتبه مكيده شدن پستان او معادل با آزاد كردن بنده‌اي از نسل حضرت اسماعيل عليه السلام پاداش دارد و آنگاه كه از شيردادن فراغت حاصل مي‌كند، فرشته‌اي به پهلوي او مي‌زند و مي‌گويد عملت را از سرگير كه خداي گناهانت را آمرزيد.

در روايات ائمه معصومين عليه السلام تأكيدات فراواني بر اهميت شيردهي را از ديدگاه علمي بررسي مي‌كنيم .

تغذيه با شير مادر بايد بلافاصله پس از تولد و هنگامي كه شيرخوار بتواند به طور بي خطر تغذية دهاني را تحمل كند، شروع شود . حتي مادراني كه سزارين مي‌شوند،‌در صورتي كه مادر كاملاً بيهوش نباشد، تغذيه با شير مادر بلافاصله توصيه مي‌شود. بهترين زمان تغذيه با شير مادر از همان بدو تولد خصوصاً در يك ساعت اول تولد است .

به نظر شما دليل اين همه عجله در تغذيه با شير مادر چيست؟

كلستروم يا آغوز، ماده‌اي زرد رنگ و قليايي است كه در ماههاي آخــر حاملگي و در4ـ 2 روز اول پس از زايمان ترشح مي‌شود. اين ماده در مقايسه با شير، داراي وزن مخصوص، پروتئين، ويتامينهاي محلول در چربي يعني ويتامين‌هاي K , E , D , A و همچنين مواد معدني بيشتري مي‌باشد. عوامل ايمونولوژيك موجود در آغوز تا حدي است كه به آن واكسن كودك نيز مي‌گويند . از طرفي شير مادر در اوايل تولد نوزاد، حاوي پروتئين، كلسيم و مواد معدني بيشتري نسبت به اواخر شير دادن مي‌باشد.

حال ببينيم، شير مادر چه مزايايي نسبت به شيرهاي ديگر دارد؟

1. ابتلا به اسهال در كودكاني كه از شير مادر استفاده مي كنند (25 ـ 14) بار كمتر و ميزان ابتلا به عفونت‌هاي تنفسي سه برابر كمتر از كودكاني است كه با شير يا شير گاو تغذيه مي‌شوند.

2. چربي شير مادر قابل هضم‌تر از شير گاو است .

3. در مقايسه باشير بز، شير مادر حاوي مقدار ويتامين D ،‌آهن و اسيد فوليك بيشتري است . به همين دليل نوزاداني كه در بدو تولد از شير بز تغذيه مي‌شوند، مستعد به نوعي كمخوني به نام « آنمي مگالوبلاستيك فقرفولات‌» هستند.

4. نوزاداني كه با شير مادرتغذيه مي‌شوند، از طريق رودة خود آهن از دست نمي‌دهند،‌در حاليكه تغذيه باشير خشك منجر به از دست رفتن جزئي آهن از ضايعات مخاطي روده‌ها مي‌شود.

البته مزاياي شير مادر نسبت به ساير شيرها به قدري است كه اشاره به تمام آنها در اين مجال نمي‌گنجد .

در تك تك عناصر و مواد تشكيل دهنده شيرمادر شگفتي‌هاي عجيبي نهفته است كه ما به ذكر چند نمونه اكتفا مي‌كنيم.

حدود انرژي شير انسان ناشي از چربي موجود در آن است . ميزان كل چربي موجود در شير انسان از يك مادر تا مادر ديگر و از يك مرحله شيردهي تا مرحلة ديگر و بر حسب ساعت، روز و به خصوص در هر وعده متغير است .

چربي شير مادر در شروع هر وعده شير كمتر ولي داراي آب بيشتري است و سپس ميان چربي بتدريج زياد مي‌شود . اين تغييرات سبب مي‌شود، در ابتدا تشنگي كودك بر طرف و سبب تحريك اشتهاي او شود و در آخر چربي به بدنش رسيده و كمك بزرگي به سير نگه داشتن شيرخوار شود. همچنين اين اختلاف در تركيب چربي شير مادر سبب مي‌شود، شيراخوار پرخوري نكند و كمتر چاق شود. چرا كه چاقي اين دوران، زمينه‌ساز عوارض قلبي ـ عروقي، مفصلي و بيماري قند (ديابت ) در بزرگسالي است .

همين شگفتي‌ها در مورد پروتئين شير مادر هم صادق است . اگر چه پروتئين شير انسان شير گاو است، اما پروتئين شير مادر بهتر ازساير شيرها جذب مي‌شود. به همين دليل است كه دردهاي قولنجي، جمع شدن گاز، استفراغ و حساسيت نسبت به پروتئين شير در نوزادان تغذيه شونده از شير مادر كمتر است .

گذشته از تمام اينها، تغذيه با شير مادر يك رابطه عاطفي و مستحكم ميان مادر و فرزند تشكيل مي دهد. تماس و توجه مادر در هنگام شيردادن اثر مطلوبي بر رشد شيرخوار دارد.

احاديثي نيز بر همين مبنا از ائمه معصومين عليه السلام از جمله حضرت امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود:

كودك را در ‎آغوش چپ مادر قرار دهند تا احساس ضربان قلب مادر براي كودك آرام بخش باشد.

تحقيقات جديد نشان داده، كودكاني كه با شير مادر تغذيه شده‌اند در دوران بلوغ از امنيت رواني بيشتري برخوردار هستند.

اكنون به سراغ مادر مي‌رويم و به شمه‌اي از مزاياي حاصل از شيردهي براي مادران اشاره مي‌كنيم .

1. جمع شدن و برگشت سريع رحم به اندازه طبيعي: بر اثر مكيدن پستان توسط نوزاد و ترشح هورمون اكسي توسين متعاقب آن، رحم بسرعت جمع شده و به اندازه طبيعي خود برمي‌گردد.

2. تناسب اندام: مادراني كه به نوزادشان شير مي‌دهند چون از ذخيرة چربي اضافي دوران بارداري براي ساخت شير استفاده مي‌كنند، زودتر وزن اضافي را از دست مي‌دهند و به همين دليل سريع‌تر تناسب اندام خود را بدست مي‌آورند .

3. بسيار جالب است بدانيم، مادران سزارين شده‌اي كه به نوزاد شير مي‌دهند، درد كمتري احساس مي‌كنند و اين به دليل احساس آرامش و رضايتي است كه از تماس‌هاي مكرر كودك با بدن مادر در جريان شيردهي به دست مي‌آيد و سبب مي‌شود، مادر وضعيت روحي و عاطفي بهتري داشته باشد.

4. از تمام اين‌ها جالب‌تر ، نتايج تحقيقاتي است كه اخيراً مورد تأييد قرار گرفته است وآن شيردهي به عنوان يك روش مطمئن و مؤثر پيشگيري از بارداري مي‌باشد. حداكثر تأثير در فاصله گذاري بين بارداري‌ها وقتي نايل مي‌شود كه شيرخواربه طور كامل يا تقريباً كامل با شير مادر تغذيه شود.

در هر بحث مربوط به تغذيه شيرخوار، درك تأثير تغذيه با شير مادر بر فاصله بين تولدها و نتايج آن در تأمين تغذيه مطلوب براي مادر و شيرخوارش و كودكان بعدي حايز اهميت بوده و بايد مد نظر قرار گيرد و ما اين اهميت را با ذكر تأكيدهاي فراوان قرآن كريم و روايات و تطبيق آنها با علم امروزي درك كرديم و اكنون نوبت به نتيجه‌گيري مي‌رسد.

شير مادر به عنوان نمونه‌اي از مظاهر لطف وحكمت پروردگار حكيم و مهربان و در عين حال جلوه‌اي از پيوستگي مادر و كودك در مراحل آغازين زندگي و در نهايت به عنوان مناسب‌ترين ماده غذايي و دارويي ايمني بخش مورد بحث ما بود كه جهان دانش پس از پيمودن فراز و نشيب‌ها و بهره‌گيري از تجربيات فراوان، امروزه توانسته است به كاربرد آن در رشد و تأمين سلامتي كودكان نايل آيد . اما چه كسي در چهارده قرن قبل اين نكته را متذكر شده است؟

شير دادن مادر به كودك نمايشي از باشكوه‌ترين پيوندهاي بحث و زيباترين تصوير مهر و لطيف‌ترين شكل پاسداري از سلامت جسمي، رواني و عاطفي كودك بوده و در فرهنگ متعالي اسلام به عنوان عبادتي شايسته و گرانقدر از آن ياد شده است .

اميد است كه ترويج تغذيه با شير مادر تلاشي در سالم سازي دنياي زيبا و بي‌آلايش كودكان و مشاركت در يك سرمايه‌گذاري پرسود عبادي براي فرداي جامعه بشري باشد.

منبع : كتاب شگفتي‌هاي پزشكي در قرآن كريم 

صفحات 73 تا 86