محتشم کاشانی

 

بیوگرافی محتشم کاشانی

 

تقریبا همه مردم محتشم کاشانی را با ترکیب بند مشهورش در مدح سرور و سالار آزادگان جهان ابی عبدالله حسین – علیه السّلام – و یاران وفادارش می شناسند.
بی‌تردید نام محتشم کاشانی با عاشورا و محرّم و امام حسین – علیه السّلام - عجین شده است. اگر روی علم ها و بیرق ها و پرچم های عزاداران حسینی شعری نگاشته شده باشد ، آن ، ترکیب بند محتشم کاشانی است.

بیوگرافی و زندگی نامه محتشم کاشانی :

کمال‌الدّین علی محتشم شاعر پرآوازه ایرانی در صنعت مرثیه در اوایل سده ده هجری در کاشان از توابع استان اصفهان فعلی، چشم به جهان گشود. پدرش خواجه میر احمد بود.

 کمال الدّین در نوجوانی به تعلّم علوم دینی و ادبی که در آن زمان رایج بود پرداخت.

سپس وی به بررسی دقیق اشعار شاعران قرون گذشته مشغول شد.

محتشم فنون شاعری را از صدقی استرآبادی که از اهالی کاشان بود، فرا گرفت.

اولین‌ اشعار مذهبی‌ وی‌ در سوگ‌ مرگ‌ برادرش‌ بود که‌ ابیات‌ زیبائی‌ در غم‌ هجر برادرش سرود و پس‌ از آن‌ به‌ سرایش‌ مرثیه‌هایی‌ درباره واقعه‌ کربلا، عاشورا و دیگر مصیبت‌ نامه‌ ها و درد و رنج های اولیا و ائمه ی شیعه پرداخت..

محتشم‌ در جوانی‌ به‌ دربار شاه‌ طهماسب‌ صفوی‌ راه‌ یافت‌ و بخاطر  غزل ها و قصیده‌های‌ زیبایش‌ مورد لطف‌ شاه‌ طهماسب قرار گرفت‌؛ وی پس‌ از مدتی‌ در زمره‌ شعرای‌ معروف‌ عصر خود جای‌ گرفت‌ ولی‌ با توجه به‌ اعتقادات مذهبی خویش و احساسات‌ شیعی‌ شاهان و درباریان‌ صفوی‌ که‌ در صدد تقویت‌‌ مذهب شیعه در مقابل‌ مذاهب‌ اهل‌ سنت بودند ، به‌ سرودن‌ اشعاری در مدح و مصائب‌ اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السّلام‌ که تا زمان وی بی سابقه و بی نظیر بود، پرداخت‌. محتشم‌ پس‌ از چندی‌ به عنوان‌ یکی‌ از بزرگترین مذهبی سرایان عصر خود شناخته شد و اشعار وی در سراسر ایران منتشر یافت.

لقب محتشم کاشانی ، "شمس الشّعرای کاشانی" بود.

محتشم کاشانی‌ را  می‌ توان‌ معروف‌ترین و بزرگترین‌ شاعر مرثیه‌ سرای‌ ایران‌ دانست‌ ؛ وی برای‌ اولین‌ بار سبکی نو در اشعار مذهبی‌ به‌ وجود آورد .

از شاگردان محتشم کاشانی میتوان به تقی‌الدین محمد حسینی صاحب اثر خلاصة الشعار ، وحشتی جوشقانی ، صرفی ساوجی و حسرتی کاشانی اشاره کرد.

محتشم بیشتر عمر خویش را در شهر کاشان گذراند و سرانجام در ربیع الاول سال 996 هجری قمری چشم از جهان فرو بست.

 


 

درباره محتشم کاشانی

محتشم کاشانی شاعر ایرانی در آغاز سده دهم هجری و هم دوره با پادشاهی شاه طهماسب یکم صفوی است.

نام آورترین شاعر مدیحه‌سرا

 کمال‌الدین علی محتشم کاشانی دارای لقب شمس الشعرای کاشانی شاعر ایرانی در آغاز سده ده هجری و هم دوره با پادشاهی شاه طهماسب صفوی در کاشان زاده شد، بیشتر دوران‌زندگی‌ خود را در این‌ شهر گذراند و در همین شهر هم در ربیع الاول سال ۹۹۶هجری درگذشت و محل‌ دفن‌ او بعد‌ها مورداحترام‌ مردم‌ قرار گرفت‌.نام پدرش خواجه میراحمد بود. کمال‌ الدین‌ در نوجوانی‌ به‌ مطالعه‌ علوم‌ دینی‌ و ادبی‌معمول‌ زمان‌ خود پرداخت‌ و اشعار شعرای‌ قدیمی‌ ایران‌ را به‌ دقت‌ مورد بررسی‌ قرارداد. شعر‌های او درباره رنج و درد امامان شیعه است و بیشتر جنبه ایدئولوژیک برای پادشاهی صفویان را داشت.

مطلع « باز این چه شورش است ...» که از محتشم کاشانی نراقی است در میان هواداران شیعه جایگاه ویژه‌ای دارد.

شاعران بسیاری پس از محتشم تا کنون از ترکیب بند یادشده در شعرها و نوحه هایشان سود برده‌اند.

او فنون شاعری را از صدقی استرآبادی ( ساکن کاشان) فرا گرفت و خود شاگردانی مانند تقی‌الدین محمد حسینی صاحب « خلاصه‌الشعار»، صرفی ساوجی ، وحشتی جوشقانی و حسرتی کاشانی را پرورش داد.

وی با سرودن دوازده بند در مرثیه کشتگان کربلا که بند اول ترکیب بند وی با بیت « باز این چه شورش است که در خلق عالم است؟ / باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است ؟» آغاز می‌شود، مقام والایی در مرثیه سرایی کسب کرد.

وی‌ در جوانی‌ به‌ دربار شاه‌ طهماسب‌ صفوی‌ راه‌ یافت‌ و به‌ مناسبت‌ قصیده‌ و غزلهای‌ زیبایش‌ مورد لطف‌ شاه‌ قرار گرفت‌; محتشم‌ پس‌ از مدتی‌ در زمره‌ شعرای‌ معروف‌ عصرخود جای‌ گرفت‌ ولی‌ نظر به‌ معتقدات‌ دینی‌ خود و احساسات‌ شیعی‌ دربار شاهان‌ صفوی‌ که‌ در صدد تقویت‌ این‌ مذهب‌ (در مقابل‌ مذاهب‌ اهل‌ سنت‌) بودند به‌ سرایش‌ اشعارمذهبی‌ و مصائب‌ اهل‌ بیت‌ که‌ در نوع‌ خود تازه‌ و بی‌ بدیل‌ بود پرداخت‌. محتشم‌ پس‌ از چندی‌ به‌ یکی‌ از بزرگ‌ترین‌ شعرای‌ ایران‌ در سبک‌ اشعار مذهبی‌ و مصائب‌ ائمه‌ اطهارشیعه‌ بدل‌ گشت‌ و اشعارش‌ در سرتاسر ایران‌ معروفیت‌ خاصی‌ یافت‌، بطوری‌ که‌ می‌ توان‌ وی‌ را معروف‌ترین‌ شاعر مرثیه‌ گوی‌ ایران‌ دانست‌ که‌ برای‌ اولین‌ بار سبک‌ جدیدی‌ درسرودن‌ اشعار مذهبی‌ به‌ وجود آورد. اولین‌ اشعار مذهبی‌ محتشم‌ در سوگ‌ غم‌ مرگ‌ برادرش‌ بود که‌ ابیات‌ زیبائی‌ در غم‌ هجر او سرود و پس‌ از آن‌ به‌ سرایش‌ مرثیه‌هایی‌ در واقعه‌ جانسوز کربلا، عاشورای‌ حسینی‌ و مصیبت‌ نامه‌ های‌ مختلف‌ پرداخت‌.

محتشم در کاشان درگذشت و آرامگاه وی در این شهر - واقع در محله محتشم - زیارتگاه عموم است.

یکی از اقدامات ارزشمند اخیر مسوولان فرهنگی کاشان درمعرفی این شاعر پر آوازه برگزاری نخستین جایزه ادبی محتشم کاشانی بود.

مجموعهٔ‌ آثار این‌ شاعر بزرگ‌ عصر صفوی، پس‌ از مرگ‌ او، توسط یکی‌ ازشاگردانش‌ در شش‌ کتاب‌ جمع‌ شد، که‌ مشتمل‌ بر غزلیات‌ ،قصاید، قطعات‌، رباعیات‌، مثنویات‌، و ترکیب‌‌بندهای‌ وی می‌باشد.

بند آغازین از ترکیب‌بند ویژه و پرهوادار محتشم:

باز این چه شورش است؟ که در خلق عالم است   باز این چه نوحه وچه عزا وچه ماتم است؟
باز این چه رستخیز عظيم است؟ کز زمين   بی نفخ صور، خاسته تا عرش اعظم است
اين صبح تیره باز دمید از کجا؟ کزو   کار جهان وخلق جهان جمله درهم است
گویا، طلوع می کند از مغرب آفتاب   کآشوب در تمامی ذرات عالم است
گر خوانمش قیامت دنیا، بعید نیست   این رستخیز عام، که نامش محرم است
در بارگاه قدس که جای ملال نیست   سرهای قدسیان همه بر زانوی غم است
جن وملک بر آدمیان نوحه می‌کنند   گويا، عزای اشرف اولاد آدم است
خورشید آسمان وزمین، نور مشرقین   پروردهٔ کنار رسول خدا، حسين

 

نظرها درباره محتشم

 

دکتر « جابر عناصری» یکی از استادان دانشگاه تهران درباره این شاعر می‌گوید: محتشم کاشانی پدر مرثیه سرایی و جگربند عاشورایی است.

وی می‌افزاید: این شاعر فرهیخته بهترین منظومه نمایشی به یادگار گذاشت و با زبان شعر فرهنگ عاشورا را در بین مردم به ویژه مداحان اهل بیت رواج داد.

عناصری می‌افزاید: شهرت و آوازه بی‌نظیر محتشم کاشانی در ادبیات موجب شد تا شاعران نام‌آوری به پیروی از سبک او اهتمام ورزند، اما تاکنون ادبیات ایران در مرثیه‌سرایی، شاعری همچون محتشم به خود ندیده‌است.

عباس مشفق کاشانی یکی از فرهیختگان علم و ادب نیز بر این عقیده‌است که پاکی، اعتقاد و استواری و محبت محتشم کاشانی به‌اهل بیت علیه‌السلام باعث شد که برخی پادشاهان صفوی از جمله شاه طهماسب به اشعار مذهبی روی آورند.

وی می‌افزاید: ترکیب بند معروف این شاعر پرآوازهٔ مرثیه‌سرای ایران در رثای حسین و کشته‌شدگان کربلا در بین تشیع و به‌ویژه فارسی زبانان زبانزد شد و توجه بسیاری از شاعران را به‌خود جلب کرد.