کلیاتی دربارهی پرندگان ایران
- توضیحات
- دسته: قناری
- بازدید: 627
نگارش یافته توسط سرکار خانم بنفشه ابوطالبی
http://www.iranbirds.com
از نظر اکولوژی، قریب سه چهارم سطح ایران نیمه خشک تا خشک محسوب میشود که شامل کوهستانهای با گیاهان کم و پراکنده، استپهای خشک و بیابانها است. این مناطق خشک وسیع بخشی از یک کمربند بیابانی بزرگ را تشکیل میدهد که از صحرای آفریقا شروع شده، به سمت مشرق تا ماوراء قفقاز، افغانستان و آسیای مرکزی ادامه پیدا میکند. در نتیجه فون پرندگان قسمت بزرگی از ایران متشکل از گونههای بیابان دوست میباشد که بسیاری از آنها در سراسر کمربند بیابانی مذکور یافت میشوند. از بین این گونهها میتوان «دودک»، «هوبره»، «کوکر خالدار» ، «چکاوک هدهدی» و «سهرهی صورتی» را نام برد. البته باید در نظر داشت که در نواحی خشک و بیابانی رویهمرفته تعداد گونهها خیلی محدود است. در حقیقت تنها 45 گونه از پرندگانی که در ایران زادو ولد میکنند مختص اینگونه نواحی گرم و خشک هستند. با وجود این کشور ایران به نسبت مساحتش دارای فون پرندگان غنی و شایان توجهی است، زیرا طبق اطلاعات و قرائن موجود بیش از 350 گونه پرنده در این کشور زادو ولد میکنند. این تنوع قابل ملاحظه به علت موقعیت جغرافیائی خاص ایران در بین چند منطقهی «زیست جغرافیائی» مهم است که هر یک از آنها پرندگانی مخصوص به خود دارند.
شاید بتوان گفت که نزدیک به 225 گونه از پرندگانی که در ایران زادوولد میکنند در اصل متعلق به مناطق جغرافیائی دیگر بودهاند که در آن مناطق تکامل یافتهاند و سپس در قسمتهائی از ایران که شرایط محیطی با زیستگاه اصلی آنها مطابقت بیشتری داشته است، گسترش یافتهاند. بنابراین، نزدیک به 50 گونه از پرندگانی که در دشتها و جنگلهای نسبتاً خنک ناحیهی خزر و آذربایجان یافت میشوند، در واقع به مناطق وسیع جنگلی و استپهای مرطوب اروپای معتدله و آسیا تعلق دارند که این قسمت از شمال ایران حد جنوبی منطقهی پراکندگی آنها را تشکیل میدهد. از بین اینگونهها میتوان «کله سبز»، «خروس کولی»، «دارکوب خالدار بزرگ» و «الیکائی» را نام برد.
در حدود 40 گونهی دیگر که در اصل وابسته به جنگلهای پهنبرگ اروپای معتدله هستند به طور عمده در شمال و غرب ایران، در جنگلهای نواحی البرز، آذربایجان و زاگروس دیده میشوند. از آن جمله میتوان «کبوتر جنگلی» ، «سار»، «چرخ ریسک سرآبی» و « سهره جنگلی» را ذکر کرد. نزدیک به 30 گونه که مربوط به فون خاص بوتهزارهای گرم منطقه مدیترانه میباشند، در غرب ایران به جنگلهای تنک منطقهی خاص بوتهزارهای گرم منطقه مدیترانه میباشند، در غرب ایران به جنگلهای تنک منطقهی زاگروس و دامنههای جنوبی کوههای البرز که شرایط محیطی مناسب برای زندگی آنها داشته است، روی آوردهاند. به عنوان مثال «دارکوب باغی»، «چرخ ریسک سرسیاه» و «زرده پرهی رخ زرد» قابل ذکر است. تعداد کمی از گونهها که متعلق به استپهای گرم ترکستان و جنوب روسیه هستند فقط در نواحی استپی مشابه در شمال و شمال شرقی ایران یافت میشوند، مانند «چکاوک طوقی» و «زرده پرهی سرسیاه».
کوهستانهای مرتفع رشتهی البرز و تا اندازهای رشتهی زاگروس، منطقه زیست تعدادی از گونههای کوهستانی است که زادبوم اصلی آنها سلسله کوههای جنوب « اور آسیا» بوده است. در حدود 15 گونه که شامل «هما»، «زاغ نوک زرد»، «دیوار خزک » و «گنجشک برفی» میشود، به فون وسیعی تعلق دارند که از جنوب اروپا تا سلسله جبال هیمالیا گسترش دارد. در حالی که معدودی دیگر مانند «دارکوب سبز راه راه» و «سسک نقابدار هیوم » صرفاً مربوط به فون هیمالیا میباشند که حد غربی پراکندگی آنها تا ایران را میرسد. همچنین چند گونه معدود نظیر «سهره مغولی» که سرزمین اصلی آنها استپهای سرد و فلاتهای مغولستان و تبت است، فقط در ارتفاعات شمال شرقی ایران که منتهیالیه پراکندگی آنها میباشد، دیده میشوند.
در جنوب ایران گونههائی یافت میشود که اصل افریقایی یا هندی دارند و حد شمالی پراکندگی آنها به دشتهای ساحلی و دامنههای جنوب زاگروس کشیده میشود. دو گونه که منشأ آفریقایی دارند، یکی «کوکوی خالدار» است که فقط تا جنوب غربی زاگروس گسترش دارد و دیگری «حواصیل زرد» میباشد که منقطهی پراکندگی آن قسمت اعظم خاک ایران را شامل میشود. در حدود 20 گونه که اختصاص به فون آفریقا و فون هندوستان دارند، عموماً در طول کمربند باریکی در سراسر جنوب ایران زندگی میکنند که از آن میان « اگرت ساحلی» ، « بادخورک کوچک»، « زنبور خور کوچک» و « سسک دم دراز» را میتوان اسم برد. نزدیک به 30 گونه دیگر اصولاً هندی هستند که منتهیالیه شمال غربی منطقه پراکندگی آنها، گوشهی جنوب شرقی ایران را در بر میگیرد. برای مثال میتوان «حواصیل هندی»، «دال پشت سفید»، « بوچانگا»، «مینا» و «شهدخور» را از این دسته نام برد.
بالاخره، ساحل جنوبی ایران که از نظر جغرافیائی حد شمالی اقیانوس هند را تشکیل میدهد، زیستگاه مناسبی برای پرندگان دریاوی ویژهی این دریای گرم فراهم میسازد که «کبوتر دریائی کوچک» ، «نوک سرخ دریائی» و «پرستوی دریائی پشت دودی» از آن جملهاند.
بین هشتادواندی گونهی باقیمانده، اکثر آنها بیش از حد معول توانائی سازش نشان میدهند و پراکندگی وسیعی در منطقه «اور آسیا» دارند ، مانند « دلیجه »، « هدهد»، «چکاوک کاکلی»، «غراب» و «گنجشک معمولی». گرچه این پرندگان صرفاً متعلق به نواحی خشک نیستند ولی قادر بودهاند که خود را با شرایط محیطی سخت سازش دهند. در مواردی نیز به محیط انسانی وابستگی پیدا کردهاند. در حدود 12 گونه دیگر را میتوان مربوط به خاورمیانه دانست که از نظر پراکندگی جهانی محدود و متمرکز در این منطقه هستند، از قبیل «سینهسرخ ایرانی»، « سسک کوچک» و «صعوه ابرو سفید».
به این مجموعهی متنوع از پرندگانی که در ایران زادوولد میکنند، میتوان حدود 100 گونه دیگر اضافه کرد که یا به صورت مهاجر عبوری دیده میشوند یا زمستان را در ایران میگذرانند. بعضی از این پرندگان از منطقهی «توندرا»، برخی از منطقه «تائیکا» و جنگلهای پهن برگ اروپای معتدله و غرب آسیا، گروهی از سیبری و بالاخره تعدادی از استپهای ماوراء خزر به ایران مهاجرت میکنند. بسیاری از آنها سراسر زمستان را در ایران میمانند، در حالی که بعضی تا آفریقا و هندوستان پیش میروند و زمستان را در آن نواحی سپری میکنند.
پرندهشناس ایرانی واقعاً خوشبخت است که بدون خارج شدن از کشورش میتواند به دیدن جنگلهائی برود که پرندگانی ویژهی اروپای مرکزی را دارد، یا در جنوب پرندگان خاص فون پاکستان و شمال هندوستان را در باتلاقهائی که در آنها حرّا میروید مشاهده کند، و نیز قادر است که در استپهای وسیع پرندگانی نظیر پرندگان ماوراء خزر را ببیند. در موسم مهاجرت این امکان را دارد که پرندگان مناطق سرد قطبی را در جوار پرندگان بیابانهای سوزان مشاهده کند. این تضاد و تنوع شگفتانگیز در فون پرندگان ایران به ندرت در جای دیگری از کره زمین وجود دارد.
http://www.iranbirds.com